Mustafa BAYRAK-RİZE Rize Valiliği’nin, Çayeli’nin Senoz Vadisi üzerinde yapımı devam eden Hidroelektrik Santral projeleri için 11 ay önce verilen ‘yürütmeyi durdurma’ kararlarına karşın, inşaatların sürdüğü ve bitmek üzere olduğu iddiaları üzerine inceleme başlattığı bildirildi. Edinilen bilgilere göre Rize Valiliği, hakkındaki mahkeme kararlarına rağmen ‘bitme noktasına’ gelen Uzundere Hidroelektrik Santralı (HES) ile ilgili inceleme başlattı. Rize İdare Mahkemesi, Rize’nin Çayeli ilçesine bağlı Senoz Vadisi’nde kurulmak istenen HES için bölgedeki köylüler ve çevrecilerin başvuru üzerine yaklaşık 11 ay önce, ‘yürütmeyi durdurma’ ve ‘iptal’ kararı verdi. Ancak, bölgedeki köylüler ile Senoz Derneği yetkilileri ile Derelerin Kardeşliği Platformu üyelerinin iddialarına göre, söz konusu HES inşaatı, ‘yapılan çalışmaların çevreye zarar vereceği, bölgede heyelan tehdidi’ gerekçesiyle, bu oluşsuz koşullarını ortadan kaldırılması amacıyla çalışma yapılması amacıyla yine Rize Valiliğinden alınan özel izinle sürdürüldü. HES inşaatlarının verilen mahkeme kararlarına karşın sürdürüldüğünü ileri süren Senoz Vadisine bağlı köylüler, bölgede bu çalışmaları ve HES projelerini protesto etmek için çeşitli eylemler düzenlerken; Senoz Derneği ve Derelerin Kardeşliği Platformu da Senoz’da yaşanan ‘doğa ve dere katliamını’ İstanbul başta olmak üzere yurdun çeşitli bölgelerinde yapılan eylemlerle duyurmaya çalıştı. Derelerin Kardeşliği Platformu, Senoz’da sadece doğa ve dere katliamı yapılmadığını, verilen mahkeme kararlarına uyulmaması nedeniyle aynı zamanda biri hukuk katliamı da yaşandığına dikkat çekerken; Senoz Derneği yöneticileri de bu konuda yasal başvurularını yaptı. Vadideki 12 köyün muhtarı ise bölgedeki HES projelerini durdurabilmek için vadinin Doğal Sit Alanı ilan edilmesi amacıyla Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’na başvuruda bulundu. Köy muhtarlarının bu başvurusu ise, kurul tarafından bölgede yapılan incelemeler sonrasında, ‘bölgede süren HES inşaatları ve taşocaklarının bölgedeki doğal yapıyı bozduğu’ gerekçesi ile reddedildi. Bu karar, HES inşaatlarını ile taşocaklarının ‘doğa ve dere katliamı’ yaptığının resmi belgesi olarak kamuoyuna yansıdı. Karadeniz Elektrik Üretim Sananayii A.Ş. tarafından, DP Rize Milletvekili ve eski başbakanlardan A.Mesut Yılmaz ile Devlet Bakanı Hayati Yazıcı’nın da memleketi olan Çataldere Köyü’nde yapımına devam edilen 43 megavat kurulu güce sahip, Uzundere-1 Regülatörü ve HES projesi için, Senoz Derneği tarafından Rize İdare Mahkemesi’nde dava açıldı. Mahkeme, 24 Mart 2009’da HES’le ilgili, Çevre ve Orman Bakanlığı’nın ‘ÇED gerekli değildir’ kararını iptal eti ve proje hakkında da ‘yürütmeyi durdurma’ kararı verdi. Çevrecilerin iddialarına göre ise Karadeniz Enerji adlı firma, HES inşaatı sırasında bölgede heyelan riski oluştuğunu ileri sürerek, bu riskin ortadan kaldırılması için bir süre daha çalışma yapmak için Rize Valiliği’nden özel izin aldı. Firmanın heyelan önleme çalışması adı altında inşaatı sürdürüp sona yaklaştığını öne süren Senoz Derneği üyeleri, yetkililer hakkında Çayeli Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulundu. Söz konusu iddialar üzerine ise Rize Valiliği, ilgili firma hakkında inceleme başlattı. Rize Valisi Seyfullah Hacımüftüoğlu da, mahkemenin durdurma kararlarına rağmen faaliyetine devam ettiği belirtilen firma hakkında inceleme başlattıklarını doğruladı ve olayın detaylı olarak araştırılacağını söyledi. Senoz’daki Süreç Nasıl Başladı ve Neler Oldu Vadide yapım çalışmaları devam eden 43,68 megavatlık Uzundere-1 Regülatörü ve HES projesi için, 03.02.2006 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından ‘ÇED gerekli değildir’ kararı verildi. Bu karar üzerine Rize İdare Mahkemesi, 24.03.2009 tarihinde, 2007/400 esas ve 2009/140 nolu kararı ile Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 43.68 Mw’lık proje için verilen 03.02.2006 tarihli ‘ÇED gerekli değildir’ kararını iptal etti ve ‘yürütmenin durdurulması’na karar verdi. Söz konusu karar daha sonra Rize Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından ‘faaliyetin durdurulması’ için 17.02.2009 tarihinde Çayeli Kaymakamlığına bildirildi. Ancak, Rize İdare Mahkemesinin almış olduğu ‘yürütmenin durdurulması’ kararından önce HES yapımcı firması olan Karadeniz Elektrik Üretim San.A.Ş., söz konusu proje için 20 mw’lık kapasite artırımına giderek yeni bir ‘proje tanıtım dosyası’ ile 28.11.2008 tarihinde Bakanlığa başvuruda bulunduğu için, söz konusu artış miktarı için Rize Çevre ve Orman İl Müdürlüğü 27.01.2009 tarihinde ‘ÇED gerekli değildir’ kararı verdi. Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü, ‘yürütmenin durdurulması ve iptal’ kararları gereğinin yerine getirilmesinden önce, ‘çevre emniyetinin alınması, can ve mal güvenliğinin sağlanması ve çevre sorunlarına yol açacak durumların ortadan kaldırılmasına yönelik ilgili firmalara makul süreler verilmesine’ yönelik 13.02.2009 tarihinde bir genelge yayımladı. Bu genelgeye istinaden, söz konusu enerji firması tarafından Rize Çevre ve Orman İl Müdürlüğü’ne, 03.03.2009 tarihinde, ‘mevsimden dolayı telafisi imkansız çevresel risklerin önlenmesi ve çalışmanın toparlanabilmesi’ amaçlı bir dilekçe verildi. Bunun üzerine Genel Müdürlükten istenen görüşe gelen 19.03.2009 tarih ve 1625 sayılı yanıt yazısı ile Valilikçe bir komisyon kurularak proje alanının tetkik edilmesi ve ilgili firmanın başvuru dilekçesindeki hususların değerlendirilmesine karar verildi. Valilik komisyonu ise 12.03.2009 tarihli inceleme raporu ile ‘can ve mal kaybı açısından alınması zorunlu görülen tedbirlerin acilen alınması, bunun dışında herhangi bir inşai faaliyette bulunulmaması’ konusunda ilgili şirkete 19.03.2009 tarih ve 470 sayılı bir yazı gönderdi. Söz konusu proje alanında aynı komisyonca 28.04.2009 tarihinde yapılan incelemede, bir önceki 12.02.2009 tarihli rapora aykırı olarak, HES inşaatını bitirmeye yönelik çalışmalar yapıldığı belirlendi ve bu yönde yapılan çalışmaların durdurulması için Çayeli Kaymakamlığı’na 15.05.2009 tarih ve 402-764 sayılı bir yazı yazıldı. Çayeli İlçe Jandarma Komutanlığı’ndan Rize Çevre ve Orman İl Müdürlüğü’ne gönderilen, 20.05.2009 tarihli bir yazı ile ise söz konusu çalışmaların 15.05.2009 günü saat 17.10 itibarı ile tamamen durdurulduğu bildirildi. Aynı tarihte ise söz konusu firma yine Çevre ve Orman İl Müdürlüğü’ne bir yazı yazarak, 27.01.2009 tarihli ‘kapasite artışına dair ÇED gerekli değildir’ kararı kapsamında çalışma yapacaklarına ilişkin başvuruda bulundu. Bu başvuru üzerine ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü’nden alınan görüşle ilgili firmanın 20 Mw’lık kapasite artışı kapsamında çalışmaya devam edilebileceği belirtildi. Bu gelişmeler üzerine, Rize İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, her iki ‘ÇED gerekli değildir’ kararlarındaki faaliyetlerin bir bütün olduğu ve teknik olarak ayrılması olanağı olmadığı kararına varılarak; ilgili faaliyet için Valilikçe verilen durdurma kararının devam ettiği, firmaya çalışma yapabileceğine dair bilgi ve izin verilmediği kaydedildi. Adı geçen firma ise, Rize İdare Mahkemesi tarafından verilen karar doğrultusunda 06.10.2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü’ne aynı proje için toplam 63,068 Mw’lık bir ÇED Raporu hazırlanarak sundu. Bu proje için ÇED süreci ise hala devam ediyor. Öte yandan yine aynı bölgede yapımı devam eden Uzundere-2 Regülatörü ve HES ile Çataldere-1-2-3 HES projeleri için de Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen 13.07.2006 tarihli ‘ÇED gerekli değildir’ kararı için ise yine Rize İdare Mahkemesi, 19.11.2009 tarih ve 2009/391 esas ve 2009/662 karar nolu kararı ile ‘yürütmenin durdurulmasına’ karar verdi ve bu konuda Rize Çevre ve Orman Müdürlüğü, ancak 31.03.2009 tarihinde Çayeli Kaymakamlığına söz konusu çalışmaların durdurulması için yazı yazabildi. Söz konusu kararın ardından ise yine HES yapımcı firmaları ‘bölgenin oldukça yağışlı oluşu ve içerisinde bulunulan mevsim itibarıyla eriyen kar sularının etkisiyle heyelan olabileceği’ gerekçesi ile çalışma izni istedi ve Rize Valiliği de, oluşturulan komisyon tarafından belirtilen konuların dışında herhangi bir çalışmada bulunulmaması ve çalışmaların kolluk kuvvetlerince denetlenmesi koşulu gerekli izini verdi. Daha sonra ilgili firma, söz konusu yürütmenin durdurulması kararlarının gerekçelerinin düzeltilmesi amacıyla yeni bir tanıtım dosyası hazırlayarak Rize Çevre ve Orman İl Müdürlüğü’ne gönderdi. Bu tanıtım dosyası için ise İl Müdürlüğü tarafından 30.07.2009 tarih ve 8 nolu kararı ile ‘ÇED gerekli değildir’ kararı verildi. Geçen süreçte Senoz’da devam eden HES çalışmaları ve taşocaklarına ilişkin çalışmalar bölgede adeta tam anlamıyla bir doğa ve dere katliamı yaşatırken; bölgedeki 12 köyden 11’inin muhtarı, bölgenin ‘Doğal SİT Alanı’ ilan edilmesi için 25.06.2008 tarihinde Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’na başvuruda bulundu. Vadilerinin, ‘bitki çeşitliği, yaban hayatı, görselliği, coğrafyası, sosyal ve kültürel yapısı’ gibi özellikleriyle Doğal SİT Alanı olarak tescil edilmesini isteyen köy muhtarlarının bu istemini görevlendirilen bilirkişi heyetleri ile bölgede çeşitli incelemeler yaparak değerlendiren Kurul; 'Senoz Vadisinde halen faaliyet gösteren taş ocakları ile yapımı devam eden HES projelerinin vadiyi olumsuz etkilediğinden, söz konusu alan doğal SİT özelliklerini yitirmiştir' şeklinde karar vererek; HES projelerinin Vadinin doğal özelliklerini bozduğunu belgeledi. Verilen iptal ve yürütmeyi durdurma kararları ile yapılan bütün başvurular üzerine bölgedeki HES çalışmalarının durdurulmadığı ve inşaat çalışmalarının devam ettiğini ileri süren Senoz Derneği yöneticileri ile Senoz Vadisinde bulunan 12 köy muhtarı ve yurttaşlar, yetkili ve ilgililer hakkında Cumhuriyet Savcılıklarına suç duyurusunda bulunarak, HES’lere karşı eylemlerini sürdürürken; Rize Valiliği de iddiaları incelemek üzere inceleme başlattı.