Sedef hastalığı (psoriasis), bağışıklık sisteminin deri hücrelerini yanlış sinyallerle aşırı çoğaltması sonucu ortaya çıkan kronik bir deri hastalığıdır. Kırmızı-pembe plaklar üzerinde sedef rengi pullanmalarla kendini gösterir ve genellikle diz, dirsek gibi darbe bölgelerinde görülür. Her 100 kişiden 1-3’ünde rastlanan bu hastalık, her yaşta ortaya çıkabilir, ancak en sık 20’li yaşlarda başlar. Kadınlarda biraz daha erken görülse de, her iki cinsiyette eşit oranda yaygındır.
Sedef Hastalığı Neden Olur?
Sedef hastalığının kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birleşimiyle bağışıklık sisteminin deri hücrelerini etkilediği düşünülür. Tetikleyici faktörler:
Mikrobik hastalıklar (örneğin, boğaz enfeksiyonu)
Stres, ilaçlar, mekanik tahriş (kaşıma, ovalama)
Güneş yanığı
Ailede sedef öyküsü, riski artırır; tek ebeveynde hastalık varsa çocukta görülme riski %14, her iki ebeveynde varsa %41’dir. Çocuklarda daha nadir görülen sedef, genellikle daha ince kabuklu ve kaşıntılı lezyonlarla ortaya çıkar.
Sedef Hastalığı Belirtileri
Sedef hastalığının en tipik belirtisi, keskin sınırlı, kırmızı plaklar üzerinde beyaz-gri pullanmalardır. Başlıca belirtiler:
Diz, dirsek, saçlı deri, tırnaklar ve genital bölgede lezyonlar
Tırnaklarda çukurlaşma, kalınlaşma, sararma veya çevresinde kızarıklık
Hareket kısıtlılığına yol açabilen kalınlaşmış lezyonlar (özellikle el ve ayaklarda)
Saç dökülmesi (kelliğe yol açmaz, ancak şiddetli vakalarda artabilir)
%30 oranında psoriatik artrit: Eklemlerde ağrı, şişlik, sertlik ve hareket kısıtlılığı
Sedef, sadece deriyi değil, kalp-damar sistemi, diyabet, obezite ve eklem sağlığını da etkileyebilir. Erken yaşta başlayan vakalarda bu riskler daha yüksektir.
Sedef Hastalığı Türleri
Plak Psoriasis: En yaygın tür; kırmızı plaklar ve pullanmalarla görülür.
Guttat Psoriasis: Nokta şeklinde küçük döküntüler; genellikle boğaz enfeksiyonu sonrası çocuklarda görülür.
Püstüler Psoriasis: İrin dolu kabarcıklar; avuç içi ve ayak tabanlarında yaygındır.
Ters (Inverse) Psoriasis: Koltuk altı, kasık gibi kıvrım bölgelerinde kırmızı lezyonlar.
Eritrodermik Psoriasis: Nadir ve ciddi; derinin geniş alanlarında iltihaplanma, acil tedavi gerektirir.
Tanı Yöntemleri
Sedef hastalığı genellikle deri lezyonlarının tipik görünümüyle teşhis edilir. Şüpheli durumlarda deri biyopsisi yapılır. Şiddetli vakalarda kan tahlilleri, metabolik hastalıklar, diyabet ve kalp-damar sorunları için tarama önerilir. Psoriatik artrit şüphesinde eklem değerlendirmeleri yapılır.
Sedef Hastalığına Ne İyi Gelir?
Sedef hastalığında yaşam tarzı değişiklikleri, alevlenmeleri azaltır:
Nemlendiriciler: Deriyi nemli tutarak kaşıntı ve çatlamayı önler.
Kontrollü Güneş Işığı: Aşırıya kaçmadan güneşlenme bazı türlerde faydalıdır.
Stres Yönetimi: Meditasyon, yoga gibi yöntemler stresi azaltır.
Sağlıklı Beslenme: Antioksidan açısından zengin sebze-meyve, omega-3 içeren balık, tam tahıllar önerilir. Kızartma, şeker ve işlenmiş gıdalardan kaçınılmalı.
Sigara ve Alkol: Tetikleyici olduğu için uzak durulmalı.
Obezite Kontrolü: Fazla kilo, hastalığı kötüleştirir.
Sedef Hastalığı Tedavisi
Sedef hastalığı kronik bir durumdur ve tamamen iyileşmez, ancak uygun tedavilerle kontrol altına alınabilir. Tedavi, hastalığın şiddeti, yaygınlığı ve hastanın durumuna göre planlanır:
Topikal Tedaviler: Sınırlı lezyonlarda kortikosteroid kremler, nemlendiriciler ve A vitamini türevi ilaçlar kullanılır.
Fototerapi: Yaygın hastalıkta UV ışınlarıyla tedavi uygulanır.
Sistemik Tedaviler: Sentetik A vitamini türevleri, bağışıklık sistemini düzenleyen ilaçlar veya biyolojik tedaviler kullanılır.
Psoriatik Artrit Tedavisi: Eklem hasarını önlemek için özel ilaçlar ve fizik tedavi önerilir.
Tedaviyle deri belirtileri iz bırakmadan kaybolabilir ve uzun iyilik dönemleri yaşanabilir. Ancak tedavi, doktor kontrolünde yürütülmelidir.
Sedef Hastalığıyla Yaşam
Sedef hastaları, düzenli nemlendirme, stres yönetimi ve doktor kontrolleriyle yaşam kalitesini artırabilir. Sağlıklı beslenme, sigara-alkolün bırakılması ve düzenli egzersiz, hastalığın seyrini olumlu etkiler. Toplumsal farkındalık ve destek, hastaların psikolojik sağlığı için önemlidir.
Sedef Hastalığı Seyri
Sedef, ani veya yavaş başlayan kırmızı plaklarla ortaya çıkar ve ataklar halinde seyreder. Alevlenme dönemlerinde lezyonlar belirginleşir, iyilik dönemlerinde hafifler. Çoğu hastada (%75) hafif seyreder, ancak erken yaşta başlayanlar daha dikkatli izlenmelidir.
Sedef hastalığı, erken tanı ve uygun tedaviyle kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Belirtiler fark edildiğinde bir dermatoloji veya romatoloji uzmanına başvurulması, hastalığın yönetimi ve komplikasyonların önlenmesi açısından kritik önem taşır.
