Fatih Sultan KAR
Rize Tarihinin ve kültürünün izlerini mezar taşlarında, tozlu raflarda ve arşivlerde arayan hemşerimiz araştırmacı İshak Güven Güvelioğlu : “Rize’nin geçmişinde iz bırakmış bazı büyük ailelerin elinde çok sayıda belge ve görsel malzeme olduğu biliniyor. Bütün bunlar derlenir ve bir merkezde toplanırsa Rize üzerine çalışacak olanlar için muazzam bilgiler ortaya çıkacaktır”.
Kalkandere Tarihi ve Hüseyin Hoca Köyü / Bir Köyün Monografisi Rize-Kalkandere isimli kitapları ile Rize ilinin kültür dünyasına değerli katkılar sağlayan İshak Güven Güvelioğlu bu günlerde yeni bir çalışmanın heyecanı içerisinde. Uzun yıllardır üzerinde çalıştığı Rize Bibliyografyası isimli kitabını basıma hazır hale getiren Güvelioğlu bu eseri ile Rize Tarihi üzerinde çalışanlarını işini bir hayli kolaylaştıracak ve haberdar dahi olmadıkları eserlerin künyesini kendilerine sunacak kaynak bir kitaba imza atacak.
Bölgemiz kültürünün , tarihinin gün ışığına çıkması için uğraş veren İshak Güven Güvelioğlu ile çalışmaları, Rize Tarihi ve Kültürü üzerine söyleştik. Rize tarihi ile ilgili çalışma merakı sizde nasıl uyandı ?
Zannediyorum bu bir mizaç meselesi. Çocukluğumdan beri tarihe meraklıyım. Atalarımın yaşadığı, benim de doğduğum, çocukluk yıllarımı geçirdiğim bölgede yıllar önce meydana gelmiş hadiseleri öğrenmek, bunun için arşivlerde bulunan belge ve dokümanları incelemek, tarihi eserlerin üzerindeki yazılar ile asırlar önce yaşamış bölgenin eşrafına ait tarihi mezar kitabelerini okumak her zaman ilgi duyduğum meşgaleler olmuştur.
Şu ana kadar yayınlanan Rize Tarihi ile ilgili eserler hakkında bilgi verir misiniz?
Rize Tarihi üzerine yapılmış çalışmalar söz konusu olunca bu konuda Prof. Fahrettin Kırzıoğlu, Avukat Süleyman Kazmaz, bölge tarihi konusunda bir otorite olan Mehmet Bilgin ve eski Halk Eğitimi Başkanımız Orhan Naci Ak’ı takdirle zikretmek gerekir. Bunların dışında doğrudan veya dolaylı olarak Rize Tarihi üzerine çalışan ve bu alanda imkânlar nispetinde nitelikli ve niteliksiz eserler neşredenler oluyor. “Yayınlanan her kitap güzeldir, eksiktir” diye bir söz var. Bazı şahsi gayretlerle Rize Tarihini konu alan, son yıllarda yayınlanmış eserlere bakınca bu eksiklikleri görmek mümkündür.
İshak Güven Güvelioğlu mezar taşı kitabelerinin okunması ve günümüz Türkçesine çevrilmesi konusunda bir çok çalışmaya katkı sağladı. Ayrıca 2008 yılında Osmanlı Mezar Taşları ve Zeynep Sultan Haziresi isimli bir kitabı yayınlandı Sizin bu alandaki çalışmalarınız nelerdir?
Yayınladığım ilk araştırmam Kalkandere Tarihi adlı kitaptır. Daha sonra Bir Köy Monografisi Hüseyinhoca Köyü, Osmanlı Mezar Taşları ve Zeynep Sultan Haziresi adlı kitaplarım yayınlandı. Makale olarak da tarihte yaşamış Rize tasavvuf önderlerini konu alan “Rize Meşayihi” ve “Osmanlı Devri Rize Kütüphaneleri” başlıklı araştırmalarım yayınlandı. Yakın bir gelecekte içerisinde Rize’ye dair kitap, mecmua, gazete, bülten, dergi, tez, makale, rapor, harita-kroki gibi 1700’den fazla eser künyesini içine alan Rize Bibliyografyası’nı yayınlamayı düşünüyoruz. Üzerinde çalıştığımız Osmanlı Devri Rize Meşhurları adlı bir dosyamız daha var. Bu çalışmada tarihte yaşamış ve iz bırakmış devlet adamı, müderris, kadı, şair, yazar, eşkıya, halk önderi Rizelilerin hayat hikâyeleri olacak. Yaklaşık 500 kişi tespit ettim ve bunlardan 170’inin biyografisini yazdım.
Sizi heyecanlandıran, çok farklı gelen bir belgeye, bilgiye ulaştınız mı?
Elbette zaman zaman bu tür bilgilerle karşılaşıyoruz. Meselâ; Eyüpsultan mezarlıklarında Osmanlı devri mezar taşlarını incelerken Osmanlı Devri Rizeli Meşhurlar çalışması esnasında biyografisini yazmış bulunduğum, yaşadığı devrin meşhur ilim adamlarından Rize Veliköy’lü Yunus Vehbi Efendi ile Rizeli Kaptanıderya Papuçcu Ahmet Paşa’nın ihtişamlı gayet sanatkârane işlenmiş mezar taşlarına rast geldim. Yine eski eser kütüphanelerinde araştırmalar yaparken asırlar önce bazı Rizeliler tarafından kaleme alınmış yazma kitaplar olduğuna şahit oldum. Her halde kişi için en çok ilgi çekecek konulardan biri de kendi ataları ve köyü ile ilgili bilgi ve belgelere tesadüf etmesi olur ki birçok Osmanlı vesikasında bu türden kayıtlara ulaştım.
Bu güne değin İshak Güven Güvelioğlu imzası ile Kalkandere Tarihi, Hüseyin Hoca Köyü / bir Köyün Monografisi, Osmanlı Mezar Taşları ve Zeynep Sultan Haziresi isimlerinde üç kitabı yayınlandı Rize tarihinin gerektiği gibi gün ışına çıkması için neler yapılmalıdır.
Bu iş için Rize Valiliği ve İl Kültür Müdürlüğü öncülüğünde tarih ağırlıklı bir sempozyum düzenlenmelidir. Ayrıca akademisyenler ve bu işe gönül vermiş araştırmacılar bir araya getirilerek iyi derecede Osmanlıca bilen ve arşiv bilgisi olanlara tüm sicil, künye, vukuat, vakfiye, askeri kayıtlar tarattırılmalı, birer örneği alınarak Rize’de oluşturulacak bir arşivde toplanmalıdır. Bu esnada başta Rize Valiliği, Tapu ve Kadastro Müdürlükleri, Belediyeler, kuruluşu Osmanlı devrine kadar inen bazı okulların arşivleri de ihmal edilmemelidir. Köy ve mahalleler tek tek dolaşılarak cami, çeşme, köprü, mezar taşı kitabeleri resimlenmeli bunların envanteri çıkarılmalıdır. Rize’nin geçmişinde iz bırakmış bazı büyük ailelerin elinde çok sayıda belge ve görsel malzeme olduğu biliniyor. Bütün bunlar derlenir ve bir merkezde toplanırsa Rize üzerine çalışacak olanlar için muazzam bilgiler ortaya çıkacaktır.
Araştırmacı-Yazar İshak Güven Güvelioğlu kimdir:
1969 yılında Rize-Kalkandere’de doğdu. İlkokulu köyünde okudu. 1983’de İstanbul’a geldi. Tarihe ve Osmanlıca metinleri okumaya ilgi duyduğundan Omsalıca öğrendi. 1997 yılından itibaren Osmanlı Arşivi, Meşihat Arşivi, Şer’i Siciller Arşivi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtları Arşivi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud’ı Arşivi ve Cumhuriyet Arşivlerinde çeşitli konularda araştırmalarda bulundu. 1998 yılında Kalkandere Tarihi adlı ilk kitabını yayınladı. 2006 yılında Tasavvuf Dergisi (sayı: 17, s.191-216)’nde “Rize meşayihi” başlıklı makalesi yayınlandı. 16 Kasım 2006’da 1. Rize Sempozyumunda “Osmanlı Devri Rize Kütüphaneleri” Konulu bildirisini sundu. Kaknüs Yayınları tarafından Hüseyin Hoca Köyü / bir Köyün Monografisi Rize-Kalkandere isimli kitabı yayınlandı (2007). Türkiye Anıtlar Derneği İstanbul Şubesi’nin talebiyle 2008 yılında Osmanlı Mezar Taşları ve Zeynep Sultan Haziresi adlı kitabı yayınlandı.
